کریدور زنگزور یک گذرگاه استراتژیک و مهم در جنوب ارمنستان است که بهعنوان مسیر ارتباطی بین جمهوری آرتساخ (سابقاً قرهباغ کوهستانی) و جمهوری خودمختار نخجوان آذربایجان عمل میکند. این منطقه بهدلیل اهمیت ترانزیتی برای نفت و گاز، در مناقشات اخیر میان ارمنستان و آذربایجان نقش کلیدی دارد. ساختار پاسخ شامل موارد زیر است:

- تعریف جغرافیایی: در استان سیونیک ارمنستان واقع شده و حدود 40 کیلومتر طول دارد.

- اهمیت اقتصادی: این کریدور مسیر جایگزین برای تجارت بین آسیا و اروپا محسوب میشود.

- وضعیت کنونی: پس از جنگ 2020، تحت کنترل ارمنستان باقی مانده است ولی موضوع اصلی مذاکرات صلح است.

کریدور زنگزور در مرز جنوبی ارمنستان، در استان سیونیک، و در نزدیکی شهرهای کاپان و گوریس واقع شده است. این گذرگاه از شمال به قرهباغ کوهستانی و از جنوب به نخجوان آذربایجان متصل میشود. ساختار جغرافیایی به این ترتیب است:

- مختصات دقیق: بین درههای کوههای زنگزور و مسیر رودخانه آرس کشیده شده است.

- دسترسی راهها: جاده اصلی M2 ارمنستان از این کریدور میگذرد و به گرجستان و ایران مرتبط است.

- پیامد امنیتی: بهدلیل موقعیت مرزی، حضور نیروهای نظامی و چکپوینتها در منطقه محسوس است.

تاریخ کریدور زنگزور به دوران شوروی برمیگردد که این منطقه بخشی از خط مرزی میان ارمنستان و آذربایجان بوده است. در دهه 1920، پس از تقسیمبندیهای استالین، زنگزور به ارمنستان پیوست و باعث افزایش تنشها شد. ساختار تاریخچهای شامل:

- دوره شوروی: منطقه بهعنوان گذرگاه ترانزیت برای صنعت و نظام استفاده میشد.

- پس از فروپاشی: در دهه 1990، با استقلال ارمنستان و آذربایجان، این کریدور به جبهه جنگی تبدیل شد.

- رویدادهای اخیر: در جنگ 2020 قرهباغ، آذربایجان خواستار بازگشایی کریدور بهعنوان شرط صلح شد و این امر در مذاکرات آستانه مطرح است.

وضعیت فعلی کریدور زنگزور ناپایدار و موضوع اصلی مناقشات دیپلماتیک است. در حال حاضر، ارمنستان کنترل این منطقه را در دست دارد اما آذربایجان خواستار بازگشایی و بهرهبرداری مشترک است. ساختار وضعیت شامل:

- شرایط امنیتی: پس از آتشبس 2020، توافق بر بازرسی بینالمللی و کاهش تنش قرار گرفته است.

- مسائل اقتصادی: کریدور فعلاً مسدود است ولی پیشنهاداتی برای تبدیل به "راه ابریشم جدید" وجود دارد.

- پیامدها: اگر باز شود، به افزایش تجارت و کاهش تنش کمک میکند؛ در غیر این صورت، احتمال درگیریها افزایش مییابد.

در حال حاضر، کریدور زنگزور تحت کنترل دولت ارمنستان و نیروهای امنیتی آن است. با وجود خواستههای آذربایجان، ارمنستان از بازگشایی کامل آن امتناع میکند تا امنیت مرزی را حفظ کند. ساختار کنترلی عبارت است از:

- دولت ارمنستان: وزارت دفاع و پلیس مرزی، امور نظارتی را انجام میدهند.

- نیروهای بینالمللی: گروه ناظرین اتحادیه اروپا و سازمانهای بینالمللی بازدید دورهای دارند.

- نگرانیها: آذربایجان ادعای حقوق ترانزیتی دارد، که منجر به درگیریهای دورهای میشود.

اهمیت کریدور زنگزور برای ارمنستان در حفظ حاکمیت و امنیت مرزی است، زیرا این گذرگاه مسیر حیاتی برای ارتباط با جنوب کشور و ایران محسوب میشود. ساختار اهمیت به این ترتیب است:

- ملاحظات امنیتی: کریدور از استان سیونیک محافظت میکند و مانع تهاجم احتمالی آذربایجان میشود.

- ملاحظات اقتصادی: کریدور راه کلیدی برای صادرات و صنعت گردشگری است.

- مسائل سیاسی: باز نگه داشتن آن نشانه قدرت دولت ارمنستان و تقویت روابط با متحدان مانند روسیه است.

برای آذربایجان، کریدور زنگزور اهمیت استراتژیک در اتصال سرزمین اصلی به نخجوان دارد، که یک منطقه خودمختار محصور در خشکی است. این امر به آذربایجان امکان دسترسی مستقیم به ترکیه و اقتصاد جهانی را میدهد. ساختار اهمیت شامل:

- ملاحظات اقتصادی: بازگشایی کریدور هزینههای ترانزیت را کاهش میدهد و به رشد صنعت نفت کمک میکند.

- ملاحظات سیاسی: کنترل کریدور به تثبیت حاکمیت آذربایجان بر مناطق آزادشده در قرهباغ کمک میکند.

- پیامدهای منطقهای: این امر آذربایجان را به هاب تجاری تبدیل کرده و روابط با ترکیه را تقویت میکند.

جامعه بینالملل از جمله اتحادیه اروپا، آمریکا و سازمانهای بینالمللی مانند OSCE خواستار بازگشایی کریدور زنگزور در چارچوب توافقهای صلح هستند. ساختار واکنشها عبارت است از:

- موضع رسمی: سازمان ملل خواستار گفتگوهای صلحآمیز برای تبدیل کریدور به مسیر امن ترانزیت است.

- نقش میانجیگری: اتحادیه اروپا در مذاکرات بروکسل نقش فعال داشته و خواستار توافق حقوقی است.

- پیامدهای تنش: ادامه مسدودی ممکن است تحریمها یا فشارهای دیپلماتیک را افزایش دهد.

کریدور زنگزور در مذاکرات صلح میان ارمنستان و آذربایجان بهعنوان یک شرط اصلی مطرح است؛ آذربایجان خواستار دسترسی آزاد است، در حالی که ارمنستان بهدنبال تضمینهای امنیتی است. ساختار نقش شامل:

- مذاکرات جاری: در جلسات تهران و مسکو، کریدور برای بازسازی روابط اقتصادی پیشنهاد شده است.

- چالشها: عدم اعتماد دو جانبه، مانع توافق نهایی شده و صلح را به تعویق میاندازد.

- دستاوردهای ممکن: بازگشایی کریدور به تثبیت آتشبس و شروع پروژههای توسعه منطقه کمک میکند.

کریدور زنگزور مستقیماً بر مناقشه قرهباغ تأثیر میگذارد زیرا نقش راه جایگزین برای ارمنستان و اهرم فشار برای آذربایجان دارد. اگر مسدود بماند، موجب تشدید تنشها میشود. ساختار تأثیر به این صورت است:

- اثرات نظامی: کریدور مسیر حمایت از قرهباغ را فراهم میکند؛ باز نشدن آن، توانایی ارمنستان را محدود میکند.

- اثرات انسانی: ساکنان محلی و آوارگان جنگ از بحران گذرگاه متأثر میشوند.

- آیندهپژوهی: حل موضوع کریدور میتواند به صلح پایدار منجر شود، در غیر این صورت، احتمال جنگ جدید وجود دارد.

چشمانداز آینده کریدور زنگزور به گفتمان صلح میان ارمنستان و آذربایجان بستگی دارد؛ در سناریوی مثبت، به مسیر ترانزیت چندملیتی تبدیل میشود. ساختار پیشبینی شامل:

- توسعه اقتصادی: طرحهایی برای ساخت خط راهآهن و جاده برای اتصال به ترکیه در حال بررسی است.

- ریسکها: اگر مذاکرات شکست بخورد، درگیریهای مرزی یا محاصره اقتصادی افزایش مییابد.

- تأثیر جهانی: کریدور باز میتواند به کاتالیزور همکاری در قفقاز جنوبی تبدیل شود.

برای اطلاعات بیشتر درباره کریدور زنگزور، منابعی مانند وبسایتهای سازمان ملل (UN.org)، کمیسیون اروپا، و سازمانهای حقوق بشری ارائه میدهند. منابع شامل:

- منابع رسمی: وزارت امور خارجه ارمنستان و آذربایجان گزارشهای بهروز منتشر میکنند.

- رسانهها: شبکههای خبری مانند بیبیسی فارسی و Al Jazeera تحلیلهای مستمر دارند.

- پژوهشی: مؤسسات تحقیقاتی مانند Chatham House مقالاتی درباره پیامدهای ژئوپلیتیک منتشر کردهاند.